Srna u pet nastavaka, uz do sada nepoznate detalje, donosi feljton o strašnom ustaškom pokolju u Velikom Palančištu kod Prijedora u oktobru 1942. godine, kada su u jednoj noći, bez ispaljenog metka, ubijena 342 žitelja sela, među kojima 226 djece.
Komandant Druge satnije osme ustaške bojne poručnik Ivo Batinić preživio je pokušaj samoubistva pet dana nakon što je njegova jedinica u noći između 22. i 23. oktobra 1942. godine masakrirala 342 žitelja Velikog Palančišta kod Prijedora, među kojima 226. djece.
“Ožalošćen događajima, koji su se desili kao nagrada za sve žrtve i napore, pucao je sebi u usta s namjerom da se ubije…Zrno je promašilo i izišlo van kraj lijevog uha, te je tako, iako teško ranjen, ostao živ.
Iz njegovih oproštajnih pisama jasno se vidi da je na taj čin bio natjeran zbog teškog razočarenja u njemačku suradnju i prijateljstvo i zbog povrijeđenog vojničkog ponosa, a ne zbog krivnje, kako su to pokušali podmetnuti Nijemci“, piše 5. novembra “promidžbeni izvjestitelj” Bolf.
U tom izvještaju navodi se da je njemački potpukovnik Fon Vedel “na prevaru” razoružao Batinićev odred nakon što je saznao za krvoproliće u Velikom Palančištu, a njegove vojnike uhapsio, zatvorio u njemački ratni zatvor i predao njemačkom vojnom sudu.
“Među svim časnicima u Prijedoru, bez razlike domobranskim i ustaškim, izazavao je ovaj slučaj zgražavanje i pred ratnim sudom navedenu trinaestoricu branio je domobranski natporučnik, koji je uspio da učini da sud, koji je tražio smrtnu presudu, odgodi raspravu.
NJegovi argumenti su bili da za ustaške vojnike nije nadležan njemački ratni sud” – stoji u Bolfovom izvještaju koji nosi oznaku “Vrlo tajno!”.
Vedrana Adamović, autor izložbe “Godina stradanja – 1942”, postavljene u Muzeju Kozare u Prijedoru, kaže da je iluzorno vjerovati da je ustaški komandant pokušao sebi oduzeti život zbog toga što mu je bilo žao mještana Velikog Palančišta kojima su njegovi vojnici “sudili” bez ispaljenog metka.
“Riječ je o prekaljenom ustaškom poručniku koji je učestvovao i u masakru srpskih civila koji je predvodio zapovjednik Josip Mišlov 7. februara iste godine u Drakuliću kod Banjaluke.
U intenzivnoj prepisci ustaških oficira sa svojim komandama navedeno je da – jedino žaljenje koje oni ispoljavaju jeste žaljenje nad razoružanim i zarobljenim izvršiocima zločina nad civilima”, kaže Adamovićeva.
Prema njenim riječima, ni Nijemcima nije bilo žao stradalih civila nego su im smetali samovolja ustaša i nepoštovanje hijerarhije u komandnom lancu, a nije im ni odgovaralo ni to što ustaše svojim zločinima mobilišu narod na stranu partizana.
Sve to je i dovelo do istrage kojom su Nijemci htjeli da dovedu ustaše “u red”, a kroz tu istragu saznajemo i detalje i okolnosti pokolja u Palančištu.
“U daljem razgovoru mi je /potpukovnik Fon Vedel/ rekao da nije razoružao ustašku satniju zbog pokolja kod Palančišta, već je razoružao zbog toga što je satnija počela gunđati.
Nisu se prema njemu ponašali kao prema njemačkom komandantu koji u tom dijelu vodi akciju“, piše komandant osme ustaške “djelatno bojne “satnik Čeple 7. novembra iz Banjaluke svojoj komandi u Zagreb.
Dan ranije ovaj oficir dobio je izvještaj zastavnika Adamovića iz Prijedora u kojem ga moli: “Satniče, molim Vas, nastojte da se dečki što prije puste iz zatvora. Zar je zločin uništiti neprijatelja domovine svoje”.
“Preslušavanje je izvršeno, očigledno je da su ti vojnici radili po komandi. Zašto se drže dalje u zatvoru kad je cijela rasprava odgođena ili završena, a osuda nije izrečena?
Ovdje ih Nijemci ponižavaju, upotrebljavajući ih za cijepanje drva. Zar moraju ustaše i to gutati”, piše zastavnik Adamović.
Adamovićevo lamentiranje nad “dečkima”, kod kojih se vidi “koliko poštenja izvire iz njihovih riječi“, a njemu samom “naviru suze od muke, gledajući divne borce sapete od stranaca”, prati njegova osuda njemačkih struktura da su istragu vodile jednostrano, da su prevodioci “pogrešno prevodili”, da su to “veliki srbofili i otvoreni `hrvatožderi`”.
“Upozorite molim Vas naše predpostavljene da istragu vodi NJemački lojtnant od Feldžandarmerije, koji je meni prilikom dolaska u Prijedor izjavio da više vjeruje jednom dobrom Srbinu, nego svima nama”, jadikuje zastavnik Adamović.
Među 13 zatvorenih počinilaca pokolja u Velikom Palančištu bila su i dva njemačka vojnika, ali ne u noći masovnog pokolja, nego dva dana kasnije kada su po usmenoj naredbi komandant njemačke jedinice E.S. /Einsatz Staffel/ pobili zarobljenike u Palančištu.
“…Potrebno je žurno likvidirati zarobljenike, budući da je magla, pa bi se zarobljenici kod eventualnog napada mogli razbježati. Trinaest ljudi je, bez znanja poručnika Batinića, izvršilo nalog zajedno sa pripadnicima E.S.
Kasnije je šest pripadnika 2. satnije pomoglo pripadnicima E.S. da pokopaju leševe”, dokazuje tajni dokument učešće Nijemaca u pokoljima u Velikom Palančištu.
U jednom od dokumenata njemački oficir Fon Vedel traži od ustaških oficira da izruče Batinića njemačkom vojnom sudu kada se oporavi od pokušaja samoubistva, a za zarobljene ustaše navodi se da su iz Prijedora prebačeni u zatvor u Banjaluku, a odatle u Zagreb, i da njihov komandant traži novu jedinicu da popuni njihovo mjesto.
U dokumentima koji su izloženi u Muzeju Kozare nema informacija da li im je suđenje nastavljeno.
nastaviće se …
SRNA
